Numer rejestracyjny – dane osobowe czy jednak nie
Orzecznictwo polskich organów i sądów jest rozbieżne co do statusu numerów rejestracyjnych. Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych stoi na stanowisku, że są one danymi osobowymi, a sądownictwo administracyjne (w zdecydowanej większości) prezentuje pogląd przeciwny. Warto dodać, że opinia Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych znajduje odzwierciedlenie w podejściu większości organów i sądów państw Unii Europejskiej. Również Europejska Rada Ochrony Danych uznaje numery rejestracyjne za dane osobowe. Potwierdza to wskazany przez nią przykład: „Samochód jest wyposażony w kamerę wideo, która ma pomóc kierowcy w parkowaniu. RODO nie ma zastosowania, jeżeli kamera jest zbudowana lub dostosowana w taki sposób, że nie gromadzi żadnych informacji dotyczących osoby fizycznej (takich jak numery tablic rejestracyjnych lub informacje, które mogłyby służyć identyfikacji przechodniów)”1.
Zgodnie z art. 4 pkt 1 RODO dane osobowe to „informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej (»osobie, której dane dotyczą«); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej”. Zatem jeżeli na podstawie informacji można zidentyfikować konkretną osobę fizyczną, to stanowi ona dane osobowe. To oznacza, że ta sama informacja w jednym przypadku może stanowić dane osobowe, a w innych okolicznościach – nie. Najczęściej będzie to zależało od możliwości powiązania tej informacji z innymi informacjami, czego efektem byłoby ustalenie, że dotyczą one konkretnej osoby.
Właśnie tak można postrzegać numer rejestracyjny. Podmiot posiadający interes prawny w łatwy sposób może uzyskać informacje o właścicielu pojazdu, nawet jeśli ma do dyspozycji jedynie numer rejestracyjny. Dużo mniejsze są możliwości osób niemających interesu prawnego, który uprawniałby je do uzyskania informacji z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców (CEPiK). Zostają one jedynie z informacją, że samochód danej barwy, marki i danego modelu jest oznaczony właśnie tym numerem rejestracyjnym. W uzasadnionych przypadkach mogą jednak przekazać te informacje np. policji, która będzie mogła zidentyfikować właściciela pojazdu.
Jak trafnie zauważył brytyjski organ ochrony danych osobowych (ICO): „W większości przypadków znak rejestracyjny stanowi dane osobowe. Może to jednak zależeć od kontekstu przetwarzania. Znak rejestracyjny to dane osobowe w momencie jego gromadzenia, jeżeli przetwarza się go w ramach systemu monitoringu w celu identyfikacji osoby fizycznej (w celu podjęcia potencjalnych działań, np. nałożenia mandatu za parkowanie). Jest tak dlatego, że chociaż może nie umożliwiać weryfikacji bezpośrednio, celem systemu jest znalezienie dalszych informacji. Te zaś umożliwią identyfikację kierowcy, zarejestrowanego posiadacza (pojazdu – przyp. aut.) lub obu.”2.
Mając świadomość, że podejście polskich sądów do omawianej kwestii jest odmienne, na potrzeby tego artykułu potraktujemy numer rejestracyjny jako pełnoprawne dane osobowe.
Automatyczne rozpoznawanie tablic rejestracyjnych – czy zgodne z przepisami o ochronie danych
Działanie systemu ANPR (ang. automatic number plate recognition) polega na tym, że obraz z kamer jest przesyłany do serwera, na którym następuje analiza i odczytanie numerów tablic rejestracyjnych. Nie jest tajemnicą, że w polskich realiach temat automatycznego rozpoznawania tablic rejestracyjnych pojawia się przede wszystkim w kontekście naliczania opłat na prywatnych parkingach. Dane zostają zebrane w celu zapewnienia możliwości zidentyfikowania osoby, która nie zapłaciła za parking. Jednak ze wskazanego rozwiązania korzystają także podmioty publiczne. Taką możliwość przewidują przepisy prawa, dotyczące chociażby monitorowania stref czystego transportu3.
Czy każdy system ANPR będzie spełniał wymogi RODO? Nie. Pomocne wskazówki, jak osiągnąć pożądany stan bezpieczeństwa, można jednak znaleźć na stronie internetowej ICO. Organ opublikował listę kontrolną, w której wylicza kolejne kroki mające zapewnić zgodność stosowania ANPR z przepisami o ochronie danych:
- Zweryfikuj, czy wykorzystanie ANPR jest faktycznie niezbędne do realizacji zamierzonych celów.
- Przeprowadź ocenę skutków dla ochrony danych (DPIA).
- Ogranicz do minimum liczbę używanych kamer ANPR, aby mieć pewność, że korzystasz z nie większej liczby kamer, niż jest to niezbędne do realizacji konkretnego celu.
- Zadbaj o to, by lokalizacja i zasięg kamer były w pełni uzasadnione, nie były przypadkowe oraz by nie uchwyciły pojazdów nieistotnych dla zamierzonych celów stosowania ANPR.
- Zastosuj jasne i widoczne oznakowanie informujące o stosowaniu ANPR. Powinno ono obejmować informacje o tym, z kim należy kontaktować się w razie pytań.
- Zapewnij odpowiednie zasady przechowywania i usuwania wszelkich przetwarzanych danych.
- Zapewnij skuteczne sposoby odzyskiwania danych na wypadek żądań dostępu do danych.
- Jeżeli przetwarzasz inne dane uzupełniające w celu dopasowania danych uzyskanych z kamer, upewnij się, że są one aktualne i istotne z punktu widzenia celów systemu ANPR4.
ANPR a DPIA
Automatyczne rozpoznawanie tablic rejestracyjnych jest przykładem przetwarzania, w którym wykorzystywane są nowe technologie. Ponadto wiąże się ono z monitorowaniem na dużą skalę – często miejsc dostępnych publicznie. Z tych względów administrator wdrażający to rozwiązanie powinien najpierw poddać je ocenie skutków dla ochrony danych (DPIA). Jest to zestaw czynności, które pozwalają administratorowi ustalić, jakie zagrożenia dla ochrony danych wiążą się z realizowanym przez niego procesem, a także dobrać środki zaradcze, aby ograniczyć możliwe ryzyka.
Podobne stanowisko zajęła Grupa Robocza art. 29, która wprost wskazała, że ANPR to proces wymagający przeprowadzenia DPIA5.
Retencja danych zebranych przy użyciu ANPR
Danych osobowych nie należy przetwarzać dłużej, niż jest to niezbędne do realizacji konkretnego celu. Dlatego najpierw administrator musi ustalić, po co właściwie przetwarza dane osobowe. W przypadku ANPR nasuwa się prosta odpowiedź: przede wszystkim w celu ustalania, dochodzenia i obrony roszczeń.
Ponownie warto przyjrzeć się spostrzeżeniom ICO dotyczącym tej kwestii. Brytyjski organ zauważa, że sklepy czy centra usługowe ustalają limity bezpłatnego korzystania z należących do nich parkingów (z reguły 1–2 godziny). Jeżeli samochód opuści parking w wyznaczonym czasie, trudno będzie racjonalnie uzasadnić dalsze przetwarzanie danych zebranych przy użyciu ANPR. Zgodnie z zasadą ograniczenia przechowywania danych powinny one zostać usunięte6.
Oznakowanie ANPR
DPIA i analiza ryzyka.
Jak to zrobić?
Naszym zdaniem należy informować przynajmniej o:
- samym fakcie stosowania ANPR – najlepszym rozwiązaniem będzie zamieszczenie oznaczenia graficznego (np. przedstawiającego kamerę skierowaną na tablice rejestracyjne) wraz z tekstem: „automatyczne rozpoznawanie tablic rejestracyjnych” lub podobnym; osoba powinna mieć możliwość podjęcia decyzji, czy chce znaleźć się w obszarze monitorowania;
- nazwie, siedzibie oraz danych kontaktowych administratora;
- możliwości i sposobie uzyskania szczegółowych informacji o przetwarzaniu danych.
Oznakowanie będzie pełniło funkcję pierwszej warstwy informacyjnej. Warto zadbać o to, by znalazło się w dobrze widocznym miejscu. Trzeba także pamiętać, że zbieranie danych za pomocą kamer jest metodą pozyskania ich bezpośrednio od osoby, której dotyczą. Oznacza to, że obowiązek informacyjny powinien zostać spełniony.
Jako uzupełnienie powyższego zalecane byłoby udostępnienie pełnej informacji o przetwarzaniu danych w miejscu, które jest łatwo dostępne i powiązane w oczywisty sposób z ANPR (np. w biurze parkingu).
Podsumowanie
Na podstawie obserwacji ogólnoświatowego trendu w zakresie rozbudowywania sieci monitoringu można wysnuć wniosek, że ustawodawca coraz częściej będzie wprost w przepisach przyznawać jednostkom samorządu terytorialnego lub poszczególnym organom prawo do pozyskiwania danych z ANPR (i podobnych technologii). Zgodnie z art. 14 ust. 5 lit. c RODO administrator nie musi realizować obowiązku informacyjnego w przypadku, gdy pozyskiwanie lub ujawnianie danych jest wyraźnie uregulowane prawem Unii lub prawem państwa członkowskiego.
Krótkofalowo realizowanie zasady minimalizacji danych oraz ograniczenia ich przechowywania chroni zatem jednostkę przed naruszeniem jej prywatności przez podmiot stosujący ANPR oraz przez osoby mające dostęp do danych zbieranych za pośrednictwem tego systemu. Długofalowo zaś służy to zmniejszeniu zakresu informacji o jednostce, które mogą pozyskiwać organy państwowe.
Sprawdź co pamiętasz - za poprawną odpowiedź nagroda!
Korzystanie z ANPR:
Przypisy:
1 Europejska Rada Ochrony Danych, Wytyczne 3/2019 w sprawie przetwarzania danych osobowych przez urządzenia wideo, wersja 2.0 przyjęta w dniu 29 stycznia 2020 r., s. 7.
2 ICO, Additional considerations for technologies other than CCTV (tłumaczenie własne).
3 Zob. R. Horbaczewski, W strefach czystego transportu nie tylko system nalepkowy, 18.07.2023, https://www.prawo.pl/samorzad/zasady-wjazdu-do-strefy-czystego-transportu,521502.html (dostęp: 6.11.2023).
4 ICO, Additional considerations for technologies other than CCTV. Jeszcze jednym, niewymienionym tutaj krokiem jest zapewnienie przestrzegania kodeksu postępowania dotyczącego kamer monitorujących. Jest to jednak ogólny zbiór reguł, przyjęty wewnętrznie w Wielkiej Brytanii, dlatego trudno omawiać go w kontekście zasad unijnych.
5 Grupa Robocza art. 29, Wytyczne dotyczące ochrony skutków dla ochrony danych oraz pomagające ustalić, czy przetwarzanie „może powodować wysokie ryzyko” do celów rozporządzenia 2016/679, WP 248 rev.01.
6 ICO, Additional considerations for technologies other than CCTV.